Канстытуцыя-аснова дэмакратычных інстытутаў беларускай дзяржавы

   За ўсю гісторыю развіцця Беларусі як самастойнага незалежнага дзяржавы было прынята пяць Канстытуцый. Прычым першыя чатыры насілі відавочна класавы характар. У іх, як правіла, не атрымлівалі адлюстраванне становішча найважнейшых міжнародных дакументаў аб правах і свабодах чалавека і грамадзяніна, не замацоўваўся прынцып падзелу ўладаў, многія нормы насілі дэкларатыўны характар, не мелі прамога дзеяння на практыцы. Часам падканстытуцыйныя акты мелі рэальнае перавага перад Канстытуцыяй.
   У 90-х гадах востра ўстала праблема прыняцця новай канстытуцыі, якая базуецца на агульначалавечых каштоўнасцях, вопыце канстытуцыйнага будаўніцтва краін з устойлівым развіццём. Амаль чатыры гады ішла праца над яе тэкстам.
   Новая Канстытуцыя была ў выніку прынятая Вярхоўным Саветам Рэспублікі Беларусь 15 сакавіка 1994 г. (уступіла ў сілу 30 сакавіка 1994 г.). Сёння Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь складае ядро прававой сістэмы, з'яўляецца базай для развіцця ўсяго заканадаўства, асноўнай крыніцай нацыянальнага права. Не выпадкова другая спадарожная назва Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь-Асноўны Закон (цяпер гэта назва змяшчаецца ў прэамбуле Канстытуцыі). Яна валодае вяршэнствам па адносінах да ўсіх іншых прававых актаў, якія прымаюцца на нацыянальным узроўні. Канстытуцыя адрозніваецца ад іншага закона як па юрыдычнай сіле, так і па форме і змесце.
   Адметныя прыкметы асноўнага Закона Беларусі-гэта дэідэалагізаваны характар, замацаванне ў якасці эканамічнай асновы разнастайнасці форм уласнасці, устанаўленне роўнасці дзяржавы і грамадзяніна, наяўнасць у іх узаемных абавязацельстваў, замацаванне ў якасці вектара для развіцця бягучага заканадаўства прыярытэту агульнапрызнаных прынцыпаў міжнароднага права, падзел і ўзаемадзеянне ўладаў, прамы характар дзеяння норм Канстытуцыі.
Канстытуцыя Беларусі грунтуецца на трох асноўных кампанентах: рэгуляванне правоў і свабод; устанаўленне дзяржаўнага механізму; рэгламентаванне заканадаўчай сістэмы і сістэмы правасуддзя.
   Канстытуцыя-аснова дэмакратычных інстытутаў беларускай дзяржавы. Яна гарантуе правядзенне свабодных выбараў, уключаючы выбары нацыянальнага і мясцовага ўзроўняў, і рэферэндумаў. Згодна з Канстытуцыяй Беларусі шляхам свабоднага прамога тайнага галасавання абіраюцца Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь, дэпутаты Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, мясцовыя Саветы дэпутатаў Рэспублікі Беларусь.
   У змястоўнай частцы ў галіне правоў чалавека Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь адпавядае міжнародным прававым стандартам. Яна ўвасобіла ў сабе поўны набор агульнапрынятых правоў і свабод чалавека, замацаваных у міжнародных пактах, і прадугледзела неабходныя гарантыі іх рэалізацыі. Яна замацавала новую канцэпцыю ўзаемаадносін асобы і дзяржавы. Чалавек з'яўляецца вышэйшай каштоўнасцю грамадства і дзяржавы, адбылося пераадоленне якія склаліся раней дэфармацый, калі ўсё падпарадкоўвалася інтарэсам дзяржавы або калектыву.
   У Канстытуцыі знайшлі адлюстраванне палітычныя і сацыяльна-эканамічныя перамены, прадугледжана праграма ўдасканалення дэмакратыі, утрымліваюцца гарантыі правоў і свабод. Замацаваны палажэнні, якія сведчаць аб імкненні заканадаўца будаваць незалежную дзяржаву на прававых дэмакратычных прынцыпах.

Святлана МАЛЕЦ, намеснік пракурора Ашмянскага раёна, малодшы саветнік юстыцыі.