Ашмянскі раён утвораны 15 студзеня 1940 года. Першапачаткова ўваходзіў у склад Вілейскай і Маладзечанскай абласцей, з 20 лістапада 1960 года ўключаны ў Гродзенскую вобласць. Размешчаны ў яе паўночна-усходняй частке на Ашмянскай ўзвышшы. Мяжуе на захадзе з Літвой, на поўначы - з Астравецкім раёнам, на ўсходзе і поўдні - адпаведна са Смаргонскім і Іўеўскім раёнамі Гродзенскай вобласці і на паўднёвым усходзе-з Валожынскім раёнам Мінскай вобласці.Плошча тэрыторыі складае 1, 2 тысячы квадратных кіламетраў. Глебы дзярнова-падзолістыя і тарфяна-балотныя. Лясы займаюць 34% тэрыторыі. Пад сельскагаспадарчымі ўгоддзямі занята 53% тэрыторыі.Зоны адпачынку - урочышча «Сухая», гарадскі парк, возера ў кв. Будаўнікоў, д. Харанжышки, в. Ольковічы. Працуе дзіцячы аздараўленчы лагер "Дружба". У раёне 10 сельскіх Саветаў: Барунскі, Гальшанскі, Граўжышкоўскі, Гродзінскі, Жупранскі, Каменналогскі, Кальчунскі, Крэйванцаўскі, Мураванаашмянкоўскі, Навасёлкаўскі, якія ўключаюць 364 населеных пункты. Насельніцтва раёна (па дадзеных перапісу насельніцтва 2019 г.) – 30 904 тыс. чал., у тым ліку сельскага насельніцтва 14210 тыс., ГАРАДСКОГА – 16694 тыс. чал. Цэнтр раёна - горад Ашмяны-размешчаны на рацэ Ашмянцы ў 220 км ад г. Гродна, у 17 км ад чыгуначнай станцыі Ашмяны, у 120 км ад г. Мінска і 55 км ад г. Вільнюса. Праз Ашмянскі раён праходзіць дзявяты транспартны калідор, які злучае краіны Заходняй Еўропы і краіны СНД. Лінгвісты лічаць, што назва горада паходзіць ад літоўскага слова "Ашмянес" - вастрыё. Ашмянская крэпасць, на іх думку, была вастрыём мяча, які неаднаразова спыняў іншаземных заваёўнікаў (маюцца і інш. тлумачэнні). Тут здаўна суседнічалі насельніцтва славянскіх і балтыйскіх плямёнаў. Горад паўстаў у пачатку ХІ стагоддзя, у дакументах ўпершыню згадваецца пазней, калі вялікі князь літоўскі Гедымін незадоўга да сваёй смерці (у 1341г.) прызначаў сыноў на княжанне ва ўдзельныя землі. Яўкуту (самаму малодшаму) ён вызначыў "Вільню з прыгарадамі: Ашмянаю, Браслаўлем, Вількамірам". У гэты час Ашмяны ўваходзілі ў Віленскае княства, з 1413 года - у Віленскае ваяводства. Горад падвяргаўся набегам з боку татараў, крыжакоў, перанёс нямала нягод у час барацьбы за вялікакняскі трон паміж Сыгізмундам і Свідрыгайла. У ХУІ стагоддзі горад атрымаў Магдэбургскае права. Пасля Люблінскай уніі 1569 года, у працы якой прымала ўдзел Ашмянская дэлегацыя на чале з Паўлам Астравіцкім, горад апынуўся ў складзе Рэчы Паспалітай. У 1792 годзе атрымаў свой першы герб. З 1795 года - у Віленскай губерні Расійскай імперыі. У 1845 годзе Ашмяны атрымалі другі герб. У 2006 годзе з мэтай ліквідацыі рознагалоссяў, якія ўзнікаюць з-за наяўнасці ў Ашмянаў двух гістарычных гербаў, праведзена работа па ўстанове афіцыйных геральдычных сімвалаў (герба і сцяга) горада Ашмяны і вёскі Гальшаны. У мінулым стагоддзі ў Ашмянах працавалі гарбарныя і іншыя заводы і фабрыкі, быў пабудаваны дражджавы завод - найстарэйшае прадпрыемства Рэспублікі, якое функцыянуе ў цяперашні час. У 1915 годзе горад Ашмяны быў акупаваны кайзераўцамі, у канцы снежня 1918 года вызвалены Чырвонай Арміяй. На працягу 20 гадоў знаходзіўся ў складзе Польшчы, з 1939г. па 1941г . - у складзе Вілейскай вобласці БССР. У студзені 1940 года становіцца цэнтрам раёна. Ашмянскі раён выпрабаваў усе жахі нямецкай акупацыі, страціў многіх сваіх сыноў і дачок. 7 ліпеня 1944 года савецкая армія вызваліла Ашмянскую зямлю ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Ашмянская зямля багатая культурнымі традыцыямі, важка яе гістарычная спадчына. У Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь па Ашмянскім раёне ўнесены 22 гісторыка-культурныя каштоўнасці, якія ўключаюць 12 помнікаў архітэктуры, 5 археалогіі, 3 гісторыі, 1 мастацтва. "Традыцыя шанавання валуна" Нявесцін камень " мае статус нематэрыяльнай гісторыка-культурнай каштоўнасці. Пункт Дугі Струвэ «Тупішкі» унесены ў Спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. У раёне маюцца помнікі прыроды рэспубліканскага значэння: заказнік "Сухадолы", валуны "Нявесцін камень», «Жвірблішкінскі», «Студзянецкі», "Вялікі камень Смалянкоўскі". Помнікі прыроды мясцовага значэння: заказнікі "Клева" і "Навасёлкі", біялагічны заказнік "памежны", Плябанская Даліна, гара "Пелікан", Тюпишская гара, 25 валуноў-геалагічныя помнікі.
